Türkiye’de üretilen motorlar, savunma sanayii ve havacılık sektöründe önemli bir yer tutuyor. Türk mühendisler tarafından geliştirilen ve üretilen yerli ve milli motorlar, yine Türk mühendisleri tarafından milli olarak geliştirilen hava, kara ve deniz araçlarında kullanılıyor.
Bu motorlar, Türkiye’nin teknolojik bağımsızlığına katkı sağlarken, aynı zamanda ihracat gelirleri de elde ediyor. İşte Türkiye’de üretilen, proje aşamasında olan, test aşamasında olan ve teslimatı yapılan Türk savunma sanayisinin bel kemiğini oluşturan kara, hava ve deniz araçlarına güç verecek milli motorlar hakkında bilmeniz gerekenler.
TEI-PD170
Türkiye’nin ilk yerli ve milli havacılık motoru olma özelliği taşıyan TEI-PD170, TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş. (TEI) tarafından 2012 yılında başlatılan bir proje kapsamında geliştirildi. Bu motor, turbo dizel havacılık motoru olarak tasarlandı ve ANKA ve Bayraktar TB3 gibi insansız hava araçlarında (İHA) kullanılmak üzere üretildi. TEI-PD170, 170 beygir gücünde, yüksek performanslı, düşük yakıt tüketimli bir motordur. İrtifa kabiliyetleri ve yakıt sarfiyatı bakımından rakiplerinin önünde yer alan TEI-PD170, iki kademe seri turboşarj sistemine sahiptir. JP-8 veya Jet-A1 yakıtlarıyla çalıştırılabilen TEI-PD170 motoru, 162 kg kuru ağırlığı ile rakiplerinin oldukça önünde yer almaktadır. TEI imkanlarıyla üretilen ve yazılımı geliştirilen Yedekli Motor Kontrol Sistemi’ne sahip olan, sivil havacılık standartları esas alınarak geliştirilen TEI-PD170 motoru, 45.000 ft. tavan irtifaya sahiptir. ANKA platformu ile ilk uçuşunu 27 Aralık 2018 tarihinde gerçekleştirmiş. Bu motorun seri üretim ilk partisi 2020 yılında teslim edildi ve bugüne kadar 40’tan fazla adet üretildi.
TEI-PD180
TEI-PD180ST motoru TEI tarafından geliştirilen ikinci turbo dizel havacılık motorudur, MALE (Medium Altitude Long Endurance) sınıfı insansız hava araçlarının güç ihtiyacını karşılamak üzere geliştirilmektedir.
TEI-PD170 motorundan daha hafif ve daha güçlü olarak tasarlanan motor, tek kademeli turboşarj sistemi, yüksek irtifa kabiliyeti, düşük yakıt tüketimi, alüminyum bloklu hafif tasarımı gibi özellikleriyle piyasadaki rakiplerinin ötesine geçerek, kullanıldığı platformların kabiliyetlerini bir üst sınıfa taşıyacaktır.
TEI-PD222
TEI-PD222ST, TEI tarafından geliştirilen turbo dizel havacılık motorudur. Bu motor, 222 beygir gücünde, yüksek performanslı, düşük yakıt tüketimli ve sessiz bir motordur. TEI-PD222, ANKA-2 gibi daha büyük boyutlu insansız hava araçlarında (İHA) kullanılmak üzere tasarlandı. Bu motorun ilk prototipi 2021 yılında tamamlandı ve test çalışmalarına başlandı.
TEI-TS1400
TEI-TS1400, Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. (TUSAŞ) tarafından geliştirilen bir turboshaft helikopter motorudur. Bu güçlü motor, 1400 beygir gücünde olup, yüksek performans sağlamak için tasarlanmıştır. Aynı zamanda düşük yakıt tüketimine sahiptir, bu da daha ekonomik ve çevre dostu bir seçenek sunar. TEI-TS1400 motoru, ATAK ve GÖKBEY helikopterleri için özel olarak tasarlanmıştır. Proje 8 Mart 2017 tarihinde resmi olarak başlatılmıştır. 2019 yılında tamamlanan ilk prototipin test süreci başlatılmış ve GÖKBEY helikopteri üzerindeki testler halen devam etmektedir. TEI-TS1400, dayanıklı yapısıyla uzun ömürlü bir performans sunmakta ve Türk havacılık sektöründe önemli bir yer edinmektedir. Helikopter motoru alanında bir dönüm noktası olan TEI-TS1400, gelecekteki havacılık projelerinde de başarıyla kullanılması hedeflenmektedir.
TEI-TF6000
TEI-TF6000, Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarafından tasarlanan ve TEI (TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş.) tarafından geliştirilen bir turbofan jet motorudur. Bu motor, 6 bin lbf itki gücüne sahip olup, yüksek verimlilik, düşük maliyet ve uzun ömür gibi özelliklerle donatılmıştır.
TEI-TF6000 Turbofan Motoru ve çekirdek motorundan geliştirilecek türevleri, insanlı-insansız savaş uçakları, iş jeti, bölgesel yolcu uçakları, 10-ton kalkış ağırlığında sivil-askeri helikopterler, hücumbot ve enerji santralleri gibi farklı milli platformlarda kullanılabilecektir. Bu motorun ilk prototipi 2023 yılında tamamlanmış ve test çalışmalarına yine 2023 yılı içerisinde başlanması hedeflenmektedir.
TEI-TF10000
Türkiye’nin turbofan motoru ihtiyaçlarına çözüm üreten TEI, art yakıcı ile 10.000 lbf (6.000 lbf kuru itki) gücüne sahip ilk özgün tasarım milli turbofan motoru TEI-TF10000 Turbofan Motoru’nu geliştirmektedir. Bu proje, hem ülke ihtiyaçlarını karşılamak hem de Milli Muharip Uçak KAAN’ın motoruna giden yolda teknoloji kazanımı için kritik önem taşımaktadır. TEI-TF10000 Turbofan Motoru’nun, insanlı-insansız birçok havacılık platformuna güç vermesi öngörülmektedir.
TEI-TF10000 projesi kapsamında, Türkiye’de ilk kez bir art yakıcılı turbofan motor ve bununla ilgili kritik teknolojiler millî olarak geliştirilecektir. Motor aksesuarları ve alt sistemlerinin de yerli firmalar tarafından geliştirilmesi planlanmaktadır. Tüm bu kapsam dahilinde hem TEI’de hem de alt yüklenicilerinde bilgi birikimi ve tecrübeli insan gücü kazanımı hedeflenmektedir.
TR Motor – Turbofan Motor
TR Motor Güç Sistemleri Sanayi A.Ş., Türkiye’nin turbofan motor teknolojileri alanında tasarım ve geliştirme faaliyetlerini gerçekleştirmek amacıyla 2017 yılında kurulmuştur. Şirket, yeni nesil hava taşıtları için turbofan motor tasarım ve geliştirme projelerinde ana yüklenici olarak hizmet vermektedir. TR Motor, 2028 yılına kadar Türkiye’nin 5. nesil savaş uçağı KAAN için özel bir motor geliştirmeyi planlamaktadır. Bu motor, artyakıcıyı çalıştırmadan süpersonik uçuş yeteneği olan, yüksek sıcaklık ve basınçlara dayanabilen, uç malzemelerden oluşan bir motordur. Bu motorun geliştirilmesi için 200’den fazla mühendis çalışmaktadır. Bu motorun maliyeti ise yaklaşık 1 milyar dolar olarak tahmin edilmektedir. KAAN’ın yerli motoruyla ilk uçuşunu 2028 yılında yapması beklenmektedir.
TEI TJ300
TÜBİTAK desteği ile Eylül 2017’de TEI ve Roketsan arasında imzalanan protokole istinaden gerçekleşen işbirliği kapsamında, TEI-TJ300 OMGS (Orta Menzil Gemi Savar) Hava Solumalı Jet Motoru Projesine başlanmıştır. Tamamen milli olarak tasarlanıp geliştirilen ve imal edilen turbojet motorun ilk prototip testi 25 Şubat 2020 tarihinde başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiştir.
Füze sistemlerine uyarlanabilmesi için 224 mm kısıtlı çapta bu itki sınıfında güç üretebilen dünyadaki ilk motordur. Motor boyutlarındaki zorlayıcı kısıtlar, ilgili füze sisteminin kullanım alanını birçok platforma uyacak şekilde genişletmektedir. TEI-TJ300 motoru 5000 ft irtifada ses hızının %90’ına varan yüksek hızlarda çalışabilme özelliğine sahiptir. Herhangi bir başlatıcı sisteme (marş motoru) ihtiyaç olmadan rüzgar etkisi (windmilling) ile başlayabilme özelliği platformun hem hava, hem deniz, hem de kara savunma sistemlere uygulanabilmesini mümkün kılmaktadır.
Ayrıca Nisan 2021’de TEI-TJ300 motoru 224 mm gibi küçük bir motor çapı ile 1.342 Newton’luk bir itki seviyesine ulaşarak sınıfında bir dünya rekoruna imza atmıştır.
TEİ TJ90
TEİ-TJ90 turbojet motoru, TEİ tarafından İnsansız Hava Araçları’nın (İHA) gaz türbin ihtiyacına yönelik olarak geliştirilmiştir. TEİ-TJ35 motoruna göre daha yüksek itki sağlayan turbojet motoru geliştirme çalışmaları Ocak 2011 tarihinde başlamıştır. Geliştirilen bu motorların kontrolleri, tamamen yerli imkanlarla geliştirilen elektronik kontrol üniteleri aracılığıyla yapılmaktadır. İlk uçuş testi 5 Haziran 2013 tarihinde gerçekleştirilmiştir. TEI-TJ90, 7 Haziran 2017 tarihinde, TUSAŞ’nin Şimşek platformu ile ilk uçuşunu gerçekleştirmiştir.
KALE KTJ-3200
Kale Arge firması tarafından geliştirilen KTJ-3200 Turbojet Motoru, özellikle insansız platformlarda kullanılmak üzere tasarlanmış bir motor olarak bilinmektedir. Bu motor, 4 aşamalı bir eksenel kompresör, halka şeklinde bir yanma odası ve tek aşamalı bir türbin içermektedir 3,200N itme gücüne sahip olan bu motor, 63cm uzunluğunda, yaklaşık 30cm çapında ve 50kg ağırlığındadır.
KTJ-3200 Turbojet Motoru, Milli Turbojet Motor Tedariki ve Entegrasyonu Protokolü kapsamında ROKETSAN tarafından geliştirilen Atmaca Gemisavar Füzesi ve TÜBİTAK SAGE tarafından geliştirilen SOM Seyir Füzesi’ne entegre edilmesi için tasarlanmıştır. Türkiye’nin dışa bağımlılığını azaltmak adına elde edilmiş Türk Savunma Sanayisi için önemli motorlardan biridir.
DeltaV HİS Motoru
DeltaV HİS Motoru, Türkiye’nin Ay’a Sert İniş Görevi için geliştirdiği bir uzay itki sistemidir. HİS Motoru, yakıt olarak katı ve sıvı maddelerin karışımını kullanan bir hibrit roket sistemidir. HİS Motoru, dünyada yörünge operasyonlarında kullanılan ilk hibrit roket sistemi olma özelliğine sahiptir. HİS Motoru, sıvı yakıtlı yörünge transfer araçlarına göre daha maliyet etkin ve güvenli bir seçenektir. HİS Motoru, Türkiye Uzay Ajansı ile işbirliği içinde geliştirilmektedir. HİS Motoru, gelecekte daha verimli ve gelişmiş uzay itki sistemleri yapılmasına olanak sağlayacaktır.
TTZA (TUNA)
TTZA, BMC Power tarafından 400 beygir gücünde, 8,4 litre, sıralı tip 4 silindir olarak üretilen bir dizel motorudur. Bu motor, BMC Vuran çok amaçlı zırhlı araçlarda kullanılmak üzere tasarlandı. TTZA, 6 bin 500 saat üzerinde test merkezi ve 140 bin kilometre araç üstünde test edildi ve NATO dayanım testlerini tamamladı. Bu motorun seri üretimi 2023 yılında başladı ve toplam 90 adet teslim edildi. İsim lansmanının da gerçekleştirildiği törende TTZA motorunun yeni ismi TUNA olarak duyuruldu.
AZRA
BMC POWER tarafından üretilen 600 beygir gücündeki dizel motor, yüksek performans ve güvenilirlik sunan bir seçenektir. Bu motor, genellikle ağır hizmet askeri araçlarında kullanılmak üzere tasarlanmıştır. 2018 yılında başarılı şekilde ilk ateşlemesi yapılan motorun test düzeneği üzerinde ve aynı zamanda araç üzerinde test ve kalibrasyon çalışmalarına devam edilmektedir. Güçlü AR-GE ekibiyle sıfırdan BMC POWER bünyesinde Türk mühendisleri tarafından tasarlanan ve geliştirilen 6 silindirli motorun seri üretim hazırlıkları da sürdürülmektedir.
UTKU
Türk mühendisleri tarafından tasarlanan ve geliştirilen ilk V ve ilk 8 silindirli motor olma özelliklerine sahip olan V8 motorun 2020 yılında ilk ateşlemesi başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Test ve kalibrasyon çalışmaları BMC POWER test merkezinde devam etmektedir. 1000 Beygir gücünde motorla uyumlu olarak, dümenleme ve frenleme kabiliyetine sahip ve yüksek tork aktarımlı transmisyon, yüksek verimli soğutma grubu ve çok fonksiyonlu kontrol ünitesi geliştirme projeleri de BMC POWER bünyesinde eş zamanlı olarak yürütülmektedir.
BATU
Türk mühendisleri tarafından tasarlanan ve geliştirilen ilk 12 silindirli motor olma özelliğine sahip olan V12 motorun 2021 yılında ilk ateşlemesi başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Bu motor ALTAY TANKI için tasarlanmıştır. Test ve kalifikasyon çalışmaları BMC POWER test merkezinde devam etmektedir. 1500 Beygir gücünde motorla uyumlu olarak, dümenleme ve frenleme kabiliyetine sahip ve yüksek tork aktarımlı transmisyon, yüksek verimli soğutma grubu ve çok fonksiyonlu kontrol ünitesi geliştirme projeleri de BMC POWER bünyesinde eş zamanlı olarak yürütülmektedir.
HVSM-219
Otobüs ve kamyon gibi elektrik araç uygulamaları, orta ve yüksek güçlü diğer çekiş sistemleri için ASELSAN tarafından geliştirilen HVMSM-219 elektrik motoru, 6 fazlı sürekli mıknatıslı senkron motordur. Yüksek moment ve güç yoğunluğu sunmakta olup kompakt yapısı sayesinde hibrit ve elektrikli araçlarda kullanımı uygundur. Yüksek alan zayıflatma özelliği sayesinde yüksek hızlarda çalışma ve kolayca kontrol edilebilme imkanı tanımaktadır. Yüksek verimli olan bu motor vuruntu momenti değerinin de düşük olması sayesinde çalışma esnasında düşük gürültü düzeyine sahiptir.
HVSM-287
Otobüs ve kamyon gibi elektrik araç uygulamaları, orta ve yüksek güçlü diğer çekiş sistemleri için ASELSAN tarafından geliştirilen HVMSM-287 elektrik motoru 9 fazlı sürekli mıknatıslı senkron motordur. Yüksek moment ve güç yoğunluğu sunmakta olup kompakt yapısı sayesinde hibrit ve elektrikli araçlarda kullanımı uygundur. Yüksek alan zayıflatma özelliği sayesinde yüksek hızlarda çalışma ve kolayca kontrol edilebilme imkanı tanımaktadır. Yüksek verimli olan bu motor vuruntu momenti değerinin de düşük olması sayesinde çalışma esnasında düşük gürültü düzeyine sahiptir.
Türkiye’deki motor geliştirme çalışmaları yazımızda yer alan ürünlerle sınırlı olmayıp bir çok alanda teknoloji transferi ile ya da özgün olarak askeri ve sivil alanda kullanımak üzere milli motor geliştirme çalışmaları devam etmektedir. Bu çalışamalara örnek olarak Tümosan ve Erin Motor’a ait motor çalışmalarını da gösterebiliriz. Yazımızda Türkiye’nin kritik öneme sahip motor projelerinden genel olarak bahsetmeye çalıştık, umarız beğenmişsinizdir. Unuttuğumuzu düşündüğünüz ve ya takipçilerimizin bilmesini istediğini motor projeleri varsa lütfen bizleri ve takipçilerimizi bilgilendirmek için bu projeleri ve çalışmaları yorum olarak ekleyeniz.
